Czy TSUE orzekł o naruszeniu praworządności przez Polskę? Ordo Iuris prostuje nierzetelne informacje pojawiające się w debacie publicznej

Wbrew powtarzanym w lewicowo-liberalnych mediach nierzetelnym informacjom, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) nie orzekał odnośnie do stanu praworządności w Polsce. Wyrok TSUE jest w istocie porażką irlandzkiego sądu, który dążył do odstąpienia od dotychczasowego orzecznictwa Trybunału oraz rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem stanowiska Polski.

Chodzi o szeroko komentowany w mediach wyrok z dnia 25 lipca 2018 r. w sprawie C-216/18 PPU. TSUE udzielił w nim odpowiedzi na postawione przez irlandzki sąd pytanie dotyczące możliwości odmowy wydania Artura C., podejrzanego o handel narkotykami, względem którego polskie władze skierowały trzy europejskie nakazy aresztowania (ENA). Odpowiadając na pytanie irlandzkiego sądu TSUE podkreślił, że odmowa wydania Artura C. mogłaby nastąpić jedynie w sytuacji, gdy sąd mający wykonać ENA (w tym przypadku jest to irlandzki sąd) posiada informacje mogące wskazywać na istnienie rzeczywistego ryzyka naruszenia prawa podstawowego do rzetelnego procesu sądowego, a równocześnie w sposób konkretny i dokładny jest w stanie zweryfikować, czy – w świetle sytuacji osobistej osoby objętej wnioskiem, jak również charakteru przestępstwa oraz kontekstu faktycznego – istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że osoba objęta ENA będzie narażona na takie ryzyko w wypadku przekazania do państwa występującego z wnioskiem.

Jednocześnie, zgodnie z wyrokiem TSUE, sąd wykonujący ENA ma obowiązek zwrócić się do organu państwa członkowskiego UE, który wydał ENA, o przekazanie wszelkich informacji uzupełniających, które jego zdaniem są niezbędne do oceny istnienia ryzyka naruszenia praw podstawowych. Jakkolwiek TSUE wskazał, że dokument Komisji Europejskiej dotyczący stanu praworządności w Polsce ma istotne znaczenie dla oceny stanu faktycznego sprawy, to jednocześnie nakazał irlandzkiemu sądowi zwrócić się do strony polskiej o zaprezentowanie własnych dowodów, czego irlandzki sąd starał się uniknąć.

Obowiązek dwuetapowego badania, czy w danej sytuacji istnieje ryzyko naruszenia praw podstawowych, wynika z wyroku TSUE z dnia 5 kwietnia 2016 r., (sprawa Aranyosi i  Căldăraru). Wówczas Trybunał stwierdził, że „«w wyjątkowych okolicznościach» mogą być wprowadzone ograniczenia dotyczące zasad wzajemnego uznawania i wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi” (§ 82 wyroku w sprawie Aranyosi i Căldăraru). Z wyroku wydanego przez TSUE w sprawie Aranyosi i Căldăraru wynika, że nazywane „testem Aranyosi i Căldăraru” badanie, czy zaszły owe „wyjątkowe okoliczności”, przebiega dwuetapowo: najpierw następuje ocena o charakterze ogólnym, dotycząca kondycji przestrzegania praw podstawowych w danym państwie. Wynik ogólnej oceny warunkuje przejście do etapu drugiego, polegającego na ocenie realnie istniejących zagrożeń związanych z respektowaniem praw podstawowych względem osoby, której dotyczy ENA. Irlandzki sąd dążył de facto do rezygnacji z drugiego etapu badania, którego – jak sam przyznał – nie był w stanie przeprowadzić (§ 142 wniosku sądu irlandzkiego). Rozstrzygnięcie TSUE stoi zatem w sprzeczności z intencją irlandzkiego sądu.

W istocie rozstrzygnięcie TSUE odpowiada stanowisku polskiego rządu, który w zaprezentowanym Trybunałowi stanowisku stwierdził, że ,,sąd irlandzki chciałby zrezygnować z drugiego warunku testu Aranyosi i Căldăraru. Jego zdaniem (pkt 51 odesłania) byłoby «nierealistyczne», aby wymagać wykazania wpływu na proces indywidualnej osoby «tak rażących uchybień systemu wymiaru sprawiedliwości». Polska stwierdza zatem, że sąd irlandzki nie jest w stanie wskazać nawet hipotecznych (a co dopiero – poważnych i sprawdzonych) podstaw do uznania, że w następstwie przekazania do Polski oskarżony LM [chodzi o Artura C. – O.I.] zostanie narażony na rzeczywiste niebezpieczeństwo poddania nierzetelnemu procesowi.”

Paradoksalnie najbardziej kontrowersyjnym elementem wyroku TSUE jest zatem potwierdzenie istnienia „testu Aranyosi i Căldăraru”. Tworząc go, TSUE wykreował przypisywane organom sądowniczym uprawnienie, nieznane Traktatom oraz prawu wtórnemu Unii Europejskiej.

Zgodnie z motywem 10. unijnej Decyzji ramowej ustanawiającej ENA, „mechanizm europejskiego nakazu aresztowania opiera się na wysokim stopniu zaufania w stosunkach między państwami członkowskimi. Jego wykonanie można zawiesić jedynie w przypadku poważnego i trwałego naruszenia przez jedno z państw członkowskich zasad określonych w art. 6 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej, ustalonych przez Radę na podstawie art. 7 ust. 1 wymienionego Traktatu ze skutkami określonymi w jego art. 7 ust. 2”. Z uwagi na zmiany, które zaszły w prawie pierwotnym UE, motywy Decyzji ramowej zawarte w punkcie 10. odnoszą się w istocie do aktualnych art. 2 oraz art. 7 ust. 2 i 3 Traktatu o Unii Europejskiej, które określają procedury oceny stanu praworządności w państwach członkowskich. Zgodnie z art. 7 ust. 2, jedynym organem kompetentnym do stwierdzenia stanu stałego naruszenia praworządności w jednym z państw członkowskich jest Rada Europejska, która decyduje jednomyślnie i po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego. Kompetencja taka nie przysługuje ani TSUE, ani tym bardziej sądom państw członkowskich.